Bệnh lem lép hạt trên lúa: Nguyên nhân và hướng quản lý hiệu quả

Bệnh lem lép hạt là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến nông dân mất năng suất vào cuối vụ, đặc biệt trong điều kiện thời tiết bất lợi và quy trình canh tác chưa hợp lý. Để hạn chế thiệt hại, việc hiểu rõ nguyên nhân gây bệnh và áp dụng giải pháp phòng trị đúng cách là điều cần thiết trong canh tác lúa hiện nay.

1. Lem lép hạt là gì? Phân biệt với các biểu hiện sinh lý

Lem lép hạt là hiện tượng các hạt lúa bị lép, không no chắc, đổi màu (vàng, nâu, đen) hoặc biến dạng, không đạt tiêu chuẩn thương phẩm. Tuy nhiên, không phải tất cả các hạt lép đều do tác nhân gây bệnh. Có trường hợp lép sinh lý do cây bị sốc dinh dưỡng, thiếu nước hoặc thời tiết bất lợi làm quá trình thụ phấn không hoàn tất.

Do đó, để quản lý tốt, người sản xuất cần xác định được đâu là lép do bệnh, đâu là lép do kỹ thuật hoặc môi trường.

2. Nguyên nhân chính gây bệnh lem lép hạt trên lúa

Lem lép hạt là một hiện tượng do nhiều nguyên nhân kết hợp, có thể chia làm hai nhóm lớn: nguyên nhân sinh học (tác nhân gây bệnh, sâu hại) và nguyên nhân phi sinh học (thời tiết, kỹ thuật canh tác).

Nguyên nhân sinh học

Tác nhân sinh học là những yếu tố gây bệnh trực tiếp lên hạt lúa hoặc làm tổn thương cây trồng trong giai đoạn trổ, làm gián đoạn quá trình thụ phấn, hình thành và nuôi dưỡng hạt.

Nấm bệnh: Gồm các loài nấm gây đạo ôn cổ bông (Pyricularia oryzae), than đen cổ bông (Ustilaginoidea virens), lem lép nâu (Curvularia, Helminthosporium...), làm hạt lép, mốc, hoặc không phát triển.

Vi khuẩn: Một số loài vi khuẩn gây bạc lá hoặc làm hạt chuyển màu và teo lại.

Sâu hại: Rầy nâu, bọ xít muỗi, sâu cuốn lá hoặc sâu đục thân gây ảnh hưởng đến bông lúa trong giai đoạn trổ, cản trở quá trình thụ tinh hoặc làm cây yếu, không đủ sức nuôi hạt.

Nguyên nhân phi sinh học

Các điều kiện môi trường và kỹ thuật canh tác không phù hợp cũng là nguyên nhân lớn dẫn đến lem lép hạt, đặc biệt là trong các vụ Hè Thu hoặc thời điểm giao mùa.

Thời tiết xấu: Trời âm u kéo dài, mưa trong lúc lúa trổ bông làm phấn hoa khó phát tán và thụ tinh. Ẩm độ cao còn tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển.

Gieo sạ dày, ruộng kém thoáng khí: Làm cây yếu, dễ nhiễm bệnh.

Bón phân không cân đối: Quá nhiều đạm và thiếu các yếu tố trung vi lượng (kali, canxi, silic...) khiến cây phát triển mất cân đối và nhạy cảm với bệnh.

3. Dấu hiệu nhận biết bệnh lem lép hạt trên đồng ruộng

Việc quan sát và phân biệt các biểu hiện trên hạt lúa giúp bà con xác định nguyên nhân cụ thể để có biện pháp xử lý hiệu quả.

Lép vàng: Hạt không hình thành hoặc không có tinh bột, có thể do vi khuẩn, nấm đạo ôn hoặc do thụ phấn không thành công.

Lép đen: Hạt có vết thâm đen, bị nấm gây mốc hoặc hoại tử, thường do nấm Curvularia, Helminthosporium, hoặc do bọ xít muỗi gây hại.

Bông bạc, lép trắng: Do rầy nâu chích hút, làm cây mất khả năng vận chuyển dinh dưỡng.

Lúa trổ không đồng loạt, hạt không phát triển đều: Có thể liên quan đến yếu tố sinh lý hoặc tác động từ sâu đục thân, cuốn lá.

4. Giải pháp quản lý bệnh lem lép hạt hiệu quả

Quản lý bệnh lem lép hạt cần một quy trình tổng hợp, bao gồm biện pháp canh tác, dinh dưỡng và bảo vệ thực vật.

Biện pháp canh tác

- Gieo sạ đúng mật độ, tránh sạ dày làm ruộng thiếu ánh sáng và ẩm độ cao.

- Bón phân cân đối, giảm lượng đạm, tăng cường kali, canxi và silic để tăng cường sức đề kháng cho cây.

- Làm đất kỹ, giữ mực nước hợp lý trong giai đoạn trổ - làm hạt.

Biện pháp hóa học và sinh học

- Phun ngừa đạo ôn cổ bông, than đen bằng thuốc đặc trị trước trổ 5 – 7 ngày và nhắc lại sau trổ 5 – 7 ngày nếu điều kiện thời tiết bất lợi.

- Quản lý tốt sâu hại (rầy nâu, bọ xít muỗi, sâu cuốn lá...) bằng các sản phẩm có phổ rộng, hiệu lực kéo dài.

- Có thể kết hợp bổ sung vi lượng hoặc chất điều hòa sinh trưởng giúp lúa trổ đều, thụ phấn tốt.

Hóa Sinh Á Châu hiện có nhiều giải pháp toàn diện kết hợp giữa thuốc trị bệnh, thuốc trừ sâu thế hệ mới và chế phẩm hỗ trợ sinh trưởng, phù hợp với điều kiện canh tác tại Đồng bằng sông Cửu Long.

5. Kết luận

Bệnh lem lép hạt không phải là vấn đề đơn lẻ mà là hậu quả của nhiều yếu tố liên kết trong quá trình sản xuất. Việc hiểu rõ từng nguyên nhân và chủ động điều chỉnh quy trình canh tác, kết hợp các giải pháp phù hợp sẽ giúp bà con hạn chế tối đa tình trạng lem lép hạt, bảo vệ năng suất và chất lượng hạt lúa.

Để được tư vấn thêm về sản phẩm phù hợp và các quy trình phòng bệnh hiệu quả, bà con có thể liên hệ với đội ngũ kỹ thuật của Hóa Sinh Á Châu – luôn đồng hành cùng nhà nông qua từng vụ mùa.